كلاسيك توركچولوك و بوگونكو سؤيلم-اومود ياشام

شنبه 8 بهمن 1390

اؤن سؤز

توركچولوك دوشونجه سي نين كؤكلرين آراديغيميز زامان 18-ينجي يوز ايلين سونلاريندان بري تورك دونياسيندا اوز وئرن اولايلارا راستلاشيريق. آنجاق بو گون توركييه جمهورييتينده توركچولوك آدي ايله چابا گؤسترن بير سيرا بيرئي لر ايله هؤرگوتلرين وار اولماسينا تانيغيق. گرچك دن كلاسيك توركچولويه باخديغيميزدا بو گونكو توركچولوك سؤيلمي ايله نه قدر ياخينليق حيس ائده بيله رك؟ بو گون، توركچولوك آدين داشييان اولكوجولر كلاسيك توركچولرين نه قدر آردلارين توتان بيرئيلرديلر؟ كلاسيك توركچولوك دئديگيميزده 19-ينجي يوز ايلين سونلاري ايله 20-ينجي يوز ايلين ايلك لرينده مئيدانا گلن قاسپيرالي، آغااوغلو، آقچورا، گؤك آلپ، رسولزاده و علي بي حسين زاده كيمي اينسانلار سؤز قونوسودور. بو گون، توركچولوك نه قدر بو اينسانلارين ياراتديقلاري سيياسي سنت ايله دوشونجه ايلكه لرين نظرده آلاراق آدديملايير؟ يازارين فيكريجه بو گونكو توركچولوك او قدر بو بؤيوك دوشونورلرين دوشونجه لريندن چاشيب ديركي توركچولوك آدي آدلانديرديغيميز بئله يانليش اولور.

بو گونكو توركچولوك سنتچيليغه قاييدان بير دوشونجه اولاراق كلاسيك توركچولوك مدرنيزمين دوغو دونياسيندا خلف اؤولادي ساييلا بيلر.اؤرنك اوچون ايسلاما باخيشدا كلاسيك توركچولوك آيدين سوييه ده دوشونه رك بير ايسلامي پروتئستانتيزمين گره كليگينده ايدي. او حالدا كي بو گونكو توركچولوك چوخ زامانلار داها چوخ راديكال ايسلامچيليغا سؤيكه نير. كلاسيك توركچولوك دوغو دونياسي نين باتي گليشمه لري ايله اوز به اوز اولدوغونون دوغال سونوجو اولاراق بو گونكو توركچولوك باتي دونياسي ده يرلرينه قارشي دوشونجه يه چئوريله رك مدرنيزم ايلكه لريندن ايراق گزمه يه چاليشير. اؤرنك اوچون ايسماعيل بي قاسپيرالي نين قادينا باخيشي ايله اولكوجولرين قادين حاقدا دوشونجه لرين قياس ائدين. 19-نجو يوز ايلين ايكينجي ياريسيندا اسماعيل قاسپيرالي باتي لي لاري قادين حاقلارين آياقلاديقلاري اوچون قينايير حالبوكي اولكوجولر قاديني يانليز ائشي فرمانيندا اولان مؤوجود كيمي تصور ائديرلر. بو يازيدا اليميزدن گلديگي قدر كلاسيك توركچولوك ايله بو گونكو توركچولوك آدينا چابا گؤسترن سؤيلملرين آيريمليغين آنلاتماغا چاليشاجاييق.

 

اولوسچولوق و كلاسيك توركچولوك

مدرنيت بير سوره جين اورونو اولان كلاسيك توركچولوك ان باشدا فرانسه دئوريمي ائتگي سينده گئنلله شن اولوس، اولوس-دؤولت و اولوسال كيمليك آنلاييش لارينا اوستونلوك وئرمك ده ايدي.بو سوره جين يارارلانديغي آراجلار بئله باتي دونياسي ميلليتچيليگينده گليشن قاوراملار ائتگي سينده ايدي. اؤرنك اوچون ارنست گلنرين سؤيله ديگي اساسيندا هئچ بير آراج ژورنال كيمي يئني دؤولت لرين سينيرلارين چيزمك ده رول اويناماييب دير.(1) كلاسيك توركچولويه باخديغيميزدا حسن بي زردابي ايله باشلانان تورك قزئته چيليك ايله كلاسيك توركچولوك ائش زامانلي يورومه يه دوام ائديرلر.كلاسيك توركچولوك تورك دونياسيندا بيرينجي كئز اولاراق گرچكلشديرن مدرنلشديرمه حركتلري قاپساماقدادير. بو سؤيلم او زامان يئني قورولان اولوس-دؤولتين ائتگي سينده بسله نه رك ياپيلان باتيليلاشديريجي رئفورملارين تملينه ائتنيك كيمليگي اؤن پلانا گتيرميشدير.آنتوني دي اسميته گؤره ميلليت تاريخي بير توپراغي، اورتاق كولتورو، اورتاق ياشامي پايلاشان اينسان توپلولوغودور. كلاسيك توركچولوك ده ميلليت ايدئولوژي لردن اوستون توتولاراق تمل ياپي داشي يير. بنديكت اندرسون ايسه، ميلليت خيالي بير جماعت اولاراق قاورامساللاشديرماقدادير. يعني اولوس يارانير. اولوس تاريخ ايله ديله سؤيكه نه رك مدرنيسمين آراجلاريندان فايدالانيب مدرن اولوسو يارادير. يعني معنوي عنصر آيري عنصرلارا اوستولويو واردير. علي بي حسين زاده تورك قزئته سي نين 56-ينجي نؤمره سينده نشر ائتديگي "مكتوب-مخصوص" يازيسيندا بئله دئيير:

"بير ميللت اوچون هر شي دن اؤنجه آرزو ائديله جك شي قوتدير. بير ميللتين قوت قازانماسي عيني جينسلي عنصرلري آراسيندا معنوي باغين آرتماسينا باغلي دير. خصوصا قارشيليقلي سئوگي نين آرتماسينا چاليشماليدير ... مثلا بير-بيريميزي تانيماق، سئومك، مدني لشمك يولوندا بير-بيريميزه يارديم ائتمك مسئله سي دير. ايرانين حؤكمدارلارينا وارينجايا قدر مكتب شاگيردلرينه شعرلريني ازبرلتمك فقط ميرعليشير نوايي دن ايكي سطير اولسون دوز اوخويا بيلمه مك ... ايشته اونوتولاجاق حاللار ... !"(2)

ميللتين كولتوره ل بير توپلولوق اولاراق ساوونماسيندا 18-يوز ايل سونلاريندا آلمانييادا ياشايان هردر و فيخته كيمي ايكي دوشونورون اؤنملي قاتقيسي اولموشدور. هردره گؤره ديل بير ميللتي بيرلشديرن ان اؤنملي اوروندور. فيخته ايسه "آلمان اولوسونا سسله نيشلر" آدلي اثرينده ميللتي ديل اوزه رينه بير اولان اينسانلار اولاراق تانيملاميشدير.(3) ديل ايله مدرنيزمه كلاسيك توركچولوين باخيشين آنلاتماق اوچون يوسوف آقچورانين "توركچولويون تاريخي" كيتابيندا ايسماعيل بي قاسپيرالي حاقدا سؤيله ديكلري يارارلي فاكتور اولا بيلر؛ يوسوف آقچورا ايسماعيل بي قاسپيرالي حاقدا بئله دئيير:

" ايسماعيل بي قاسپيرالي نين ميللت خدمتينه باشلار-باشلاماز اورتايا آتديغي باتيليلاشماق سونرا اعلان ائتديگي ايسلامي چاغداش بير شكيلده آنلاتماق شعارلاري ايله حياتين سونلارينا دوغرو ايفاده سينه ايمكان تاپديغي ديلده، فيكيرده، ايشده بيرليك پرينسيپي بوتون توركچولوك حركاتي نين ديل، ادبيات، سوسيولوقييا حتي سيياست ساحه لرينه ايندييه قدر ايره لي سوردويو اساسلارين هاميسي نين بيرلشديرمكده و اؤزونده آچيقلاياجاق، قوتلنديره جك و تطبيق ائده جك دير."(4)

كلاسيك توركچولوك ميللت قاورامينا دايانان و ميللتي اولوشدوران اورتاق ديل، اورتاق تاريخ و اورتاق كولتوره صاحيب چيخان بير دوشونجه بيچيمي دير. بير سؤزله بئله كلاسيك توركچولوك مدرن دؤنمين بير اورونودور. مدرنيست ياخلاشيم ميللتچيليگين 1789 فرانسه دئوريمي و اينگيليس ده 1838 ده ياشانان صنايع دئوريمينين بير اورونو اولاراق يوروملار. كلاسيك توركچولوك ده بو سوره جين دوغو دونياسيندا ايره لي له مك اوچون ان دوغال تپگي دير.

 

قادين مسئله سي و كلاسيك توركچولوك

كلاسيك توركچولوك ايله بو گونكو سؤيلمين ان گؤزه چارپان آيريملاريندان بيري بو ايكي سؤيلمين قادينا باخيشي دير. دئديگيميز كيمي كلاسيك توركچولوك مدرن بير باخيشي اولاراق قادين ايله كيشي يه برابر باخيشلا باخاراق تاريخ سوره جينده ايسلام آديندان سو استفاده ائديب قادينين يئرين يئنمه سينه سبب اولان دين موللالاري قيناييردي. توركچولويون تاريخي كيتابيندا كلاسيك توركچولوك نماينده لري اولان احمد آغا اوغلو و ايسماعيل بي قاسپيرالي حاقدا اوخويوروق كي :

" قاسپيرالي نين ايدئييالاريندان بيريسي ده تورك قادينينا حريت و كيشي لرله برابرليك تامين ائتمك گره كلي يي دير. بو ايدئيياسينا اصرارلار و دواملا گرچكلشديرمك ايسته يير. اونون گؤزونده ميللتين آنالاري، ميللتين بيرينجي تحصيل وئرنلري قادينلاردير؛ قادينلار حاياتي آنلاماياجاق اولورسا اوشاقلاريني حيات قابيليتلي اولاراق يئتيشديره بيلمزلر. ميللتين ياريسي قادينلاردير؛ اونلار حيات و فعاليت دن اوزاق قاليرلارسا ميللتين حيات و فعاليتي ده ياريمچيق قالير. قادين مسئله سينه دائر اسماعيل بيين گؤزل بير اثري واردير؛ قادينلار اؤلكه سي"(5)

احمد بي آغا اوغلونون قيزي توركييه نين بيرينجي وكيل قاديني اولاراق قادينلار حاقدا بئله دوشونور:

" احمد بي توركجه قزئتي چيليگه باشلامادان اؤنجه ايسلاما گؤره و ايسلامدا قادين آدلي روسجا بير كيتابجا يازيب نشر ائتديرميشدير. بو كيتابچادا باسيلميش توركجه ديالوق كيمي ايسلامين گؤروشلرينده ايره لي چي اولدوغونو داها سونرا عاليملرين و شيخ لرين منفعت جيكلري اوزوندن قادينين ايسلامدا گئريلديگينه و چؤكدويونو ادعا ائتمكده دير."

يا همان كيتابين ديگر قيسمينده اوخويوروق كي:

" ايسلام قوم لري نين قورتولوش و ايره لي له مه سي ني تامين ائتمك اوچون آغا اوغلونون فيكرينجه خصوصا ايكي اؤنملي مسئله نين حللي لازيمدير؛ قادين مسئله سي و اليفبا مسئله سي. دوشونجه و گؤروشلريني چوخ ديققته لايق گؤردويوم بو كيتابچانين سون صحيفه لريني عيني ايله ترجمه ائديرم: مسلمانلارين قورتاريلماسي، اونلارين معنوي، مادي حتي سياسي يوكسه ليشلري يانليز ايكي مسئله نين حللينه باغلي دير؛ قادين مسئله سي و اليفبا مسئله سي"(6)

 

كلاسيك توركچولويون سيياسال آلانا باخيشي

كلاسيك توركچولويون اورتايا چيخديغي زامان اولوسال كيمليكدن اوستون توتولان دينسل كيمليگين فرانسه دئوريمي ائتگي سينده گوجو ضعيف له ميش اولوسال كيمليگين گوجو آرتميشدير. آنجاق كلاسيك توركچولوك سيياسال بير اولوشومدان چوخ كولتورل بيلينجلنمه يي آماج توتوب درگي و درنكلر واسيطه سي ايله ديل، تاريخ، ادبيات و آنتروپولوژي كيمي آلانلاردا اوزمانلاشمايي و توپلومو بيلينجلنديرمه يي آماج توتموشدور. بو خصوصدا "تورك درنه يي" نين قورولوش آماجيندا اوخويوروق كي:

"جمعيتين آماجي، تورك دئيه آنيلان بوتون تورك قوم لري نين ماضي و حالداكي اثرلريني، ايشلريني، دوروملاريني و محيطي نين اؤيرنمه يه و اؤيرتمه يه چاليشماق يعني تورك لرين اسكي اثرلريني، تاريخي ني، ديللريني، عوام و خواص ادبياتيني، ائتنوگرافييا و ائتنولوژيسيني، سوسيال دوروملاريني و موجود مدنيت لريني، تورك مملكت لري نين اسكي و يئني جغرافياسيني آراشديريب اورتايا چيخاراراق بوتون دونيايا ياييب تانيتماق و ديليميزين آچيق، ساده، گؤزل، علمي ديلي اولا بيله جك شكيلده گئنيش و مدنيته ال وئريشلي بير درجه يه گلمه سينه چاليشماق."(7)

كلاسيك توركچولوك باتيليلاشماجي يؤنلري اؤن پلاندا اولان بير اولوسچولوق دور. بونونلا ياناشي كلاسيك توركچولوك اؤندرلري نين باخيش لاري اولوسچولوغا مدرنيت – سئكولاريست بير باخيش ايدي و تورك ديللي اؤلكه لر آراسيندا سيياسال بير بيرليك آرامادان اؤنجه كولتورل بيرليگي آماج توتموشدولار.

 

حسين نيهال آتسيز و فاشيست توركچولوك

بو گون توركچولوك دوشونورلريندن بيري تانينان حسين نيهال آتسيز كماليست توركچولويه قارشي چيخان ايلك بيرئي لردن دير. حسين نيهال آتسيزين يازيلارين اوخودوغوموز زامان كلاسيك توركچولوك ايله ائشيت نقطه لر تاپماق چوخ زور اولور. يوخاريدا آنلاتديغيميز اساسيندا كلاسيك توركچولوك كولتورل، مدرن و باتي دوشنجه سينه سؤيكه نه رك گليشن بير قاورام ايدي؛ حالبوكي نيهال آتسيز دوشونجه سينده فاشيست اولوسچولوغون تملينده سوسيال داروينيست ده يرلري بولونور. سوسيال داروينيزمه گؤره حيات بير مجادله آلانيدير . بو مجادله ده ساده جه قوتلي اولانلار قازاناجاق لار. نيهال آتسيز توركچو كيمدير؟ سوروسون بئله يانيتلايير: "توركچو، تورك سويونون اوستونلوغونه اينانميش اولان كيمسه دير."(8) بو اوزدن دئمك اولار كي نيهال آتسيز دوشونجه سي سويو اولوشدوران عنصرلره (قان، روح و ...) اؤنم وئرمكده دير. تورك سويچولوغون اؤنده گلن بو ايسمي ظنيجه تاريخين و تكامولون بير تك عاميلي سويدور. بو بيولوژيك سويچولوق، داروينيست عنصرلاري ايچه ريسينده بارينديران راديكال ائتنيك اولوسچولوغودور. بو اولوسچولوق ميليتاريزمه يئترينجه اؤنم وئريب ايكينجي دونيا ساواشي اولوسچولوغو اولاراق دا آدلانديريلا بيله جك اولان بيولوژيك اولوسچولوق، آلمان و ايتاليا داكي تك پارتي فاشيست اولوسچولوقلاردان ائتگي لنميشدير. حسين نيهال آتسيزين توركچو كيميدير مقاله سينده بئله اوخويوروق كي:

"توركچولوك بير فيكير اولدوغو قدر ده اينانج دير. اينانج اولدوغو اوچون ده تارتيشماسيز، تنقيدسيز قبول اولونور، اونون تارتيشيلاجاق و تنقيد اولوناجاق طرفي تملي، اساسي دييل آيرينتيلاري دير."(9)

 

تورك – ايسلام سنتئزي

بو گونكو توركچولوك آخيملاري نين آيريلماز تمللريندن بيري تورك – ايسلام سنتئزي و ايسلامچيليغا وار اولان راديكال سؤيكنمه سي دير. بو سنتئزين اؤنده گلن ايسيملري عثمان يوكسل ايله ايبراهيم قفس اوغلودور. عثمان يوكسل توركچولويو "تانري داغي قدر تورك، ماهيرا داغي قدر مسلمانيق" جمله سي ايله آنلاتير. عثمان يوكسلين ان چوخ ائتگي لنديگي بيرئي محمد عاكيف ارسوي دور. عثمان يوكسل محمد عاكيف ارسوي حاقدا بونلاري ايفاده ائدير:

"اونون قدر هئچ كيمسه، جمعيتيميزين، ميللتيميزين دردلريني اله آلماميش، ايشله مه ميش، گؤرمه ميش، گؤسترمه ميش."(10)

تورك – ايسلام ايش بيرليگيني اؤنه چيخاران و تورك – ايسلام سنتئزي ني اوتايا گتيرن ديگر ايسم لردن بيري ايبراهيم قفس اوغلودور. قفس اوغلو تورك ميلليتچيليگيني باشقالارينا ضرر وئرمه ين بير دوشونجه بيچيمي و حركت طرزي اولدوغونو دين و سوي اوزه ريندن آچيقلار.(11)

 

اولكوجولوك

بو گونكو توركچولويون هؤرگوتلنمه بيچيمينه گلمه سينده ميلليتچي حركت پارتي سي نين قورولماسي نين بؤيوك رولو واردير. بو پارتي نين كؤكلرين آراديغيميز زامان عثمان بؤيوك باشين ميللت پارتي سي ايله آلپ ارسلان توركشين تورانچيليق دوشونجه لرينه راستلاشيريق. بو پارتي بو گونكو توركچولوك آخيملاري نين (فاشيست، تورك – ايسلام سنتئزي، كماليست) ايچينده بارينديران بير پارتي دير. ايلك اؤنجه ايسلاما كلاسيك توركچولوك كيمي سئكولار بير باخيشي اولدوغونا رغما سونرالار بو پارتي تورك – ايسلام سنتئزي ني قبول ائتميش و بو اوزدن پارتي ايچي آتسيزچيلار ايله آلپ ارسلان توركشچيلر آراسيندا يول آيريمي اوز وئرميشدي. سؤنر يالچينا گؤره: "آتسيز و توركشين آيريلديغي نقطه، توركش و اكيبي نين سوسيولوژيك باغلامدا دينين اؤنه ميني قاوراملاري و بو نده نله ايسلام موتيولري اؤن پلانا چيخارتماق ايسته مه لري اولموشدور."(12)

 

سونوج

يوخاري سطيرلرده آنلاتديغيميز كيمي كلاسيك توركچولوك مدني بير قاورام اولاراق سيياسال آلاندان چوخ كولتوره ل آلانا ده ير وئرميشدير. آنجاق سونرالار اؤزه لليك له نيهال آتسيزدان سونرا فاشيزم ائتگي سينده توركچولوك ميليتاريزمه ياخين بير سؤيلمه چئوريلير. نئجه كي 27 ماييس 1960 عسگري مداخله نين اؤنده گلن آدلاريندان بيري اولان آلپ ارسلان توركش بو حركتي پارتي لر اوستو و ميللي بيرليگي ساغلاياجاق بير رئفورم حركتي اولاراق يوروملاميشدير.(13) بو پارتي نين ديگر اژه لليكلريندن بيريده تورك – ايسلام سنتئزي ائتگي سينده باتي ده يرلرينه قارشي دورماسي دير. كاپيتاليزم آدينا الشديرن بو باتي ده يرلري نين ميلليتچي حركت پارتي سي نين بوتون اولوس لار آراسي اولايلار حاققيندا سؤيلديكلريدن آنلاماق اولار.

 

قايناق لار:

(1) ارنست گلنر، اولوسلار و اولوسچولوق، چئويرن: بوشرا ارسانلي و گونئي گؤكسو اؤز دوغان، ايستانبول، يايين 2008

(2) تورك قزئته سي، 56-ينجي نؤمره-24 نويابر 1904

(3) مدرنلشمه و ميلليتچيليك، سوآوي آدين، بيرينجي باسيم، آنكارا، گوندوغان يايينلاري 1993

(4) آقچورا يوسوف، توركچولويون تاريخي، ايسماعيل بي قاسپيرالي بؤلومو

(5) آقچورا يوسوف، توركچولويون تاريخي، قاسپيرالي بؤلومو

(6) آقچورا يوسوف، توركچولويون تاريخي، احمد آغااوغلو بؤلومو

(7) آقچورا يوسوف، توركچولويون تاريخي، تورك درنه يي بؤلومو

(8) www.nihal-atsiz.com

(9) www.nihal-atsiz.com

(10) عثمان يوكسل، www.turan.org

(11) www.ocak.org

(12) سؤنر يالچين، م.ح.پ نين 40 ايلدير بيتمه ين دردي، اينتئرنت

(13) آلپ ارسلان توركش، www.ocak.org

 



بؤلوم : یازار : اومود ياشام 2 باخیش