گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي توپلومسال دئوينيم لر آچيسيندان-اومود ياشام

سه شنبه 16 اسفند 1390

هؤرگوتسل بيچيمده چابا گؤسته رن بوتون اولوسچولاريميزا سونولور

 

باتي دونياسي 1960-ينجي ايللردن بري يئني بيچيمده پروتئست لرين تانيغي اولدو. بو يئني پروتئست گؤسته ريله ريني بيليمجي لر توپلومسال دئوينيم اولاراق آدلانديرديلار. زامان سوره جينده توپلومسال دئوينيم اولاراق آدلانان بو يئني قونو باتي دئموكراسي سي نين آيريلماز پارچاسينا بدل اولدو. 1968-ينجي اولايلاريندان اؤنجه يعني اروپادا اؤيرنجي حركاتي اوز وئرمه دن اؤنجه بيليمجي لر توپلومسال ده ييشيم لري آراشديرديقلاري زامان ايكي اوخولا اؤنم وئريرديلر. ماركسيزم اوخولو و ياپيسال ايشلم. بو اوخوللار بوتون سيياسال و توپلومسال ده ييشيم لري كلاسيك بيچيمده اولاراق گله نكسل سيياسال چاتلار اوزه ريندن آراشديريرديلار. آنجاق 1968-ينجي ايلده اوز وئرن سيياسال اولايلاري آرتيق بو ايكي ياخلاشيملا ده يرلنديرمك اولموردو. بو اوزدن بيليمجي لر يئني آراشديرمالار ياپاركن توپلومسال ده ييشيم لر و سيياسال آلاندا قاتقي دا بولونمالاري يئني ياخلاشيم لارلا يوروملاماغا باشلاديلار. بو يئني ياخلاشيم لاري دؤورد بؤلومده سيرالاماق اولار؛ توپلومسال داورانيش، قايناقلار بيرله شيمي، سيياسال سورج و يئني توپلومسال دئوينيم لر.

1960-ينجي ايللرده نيل اسملسر توپلومسال دئوينيمي، توپلومون آلت ياپيسال بيچيمده ده ييشيمه اوغراماسي سونوجو اولاراق اورتايا چيخان آنلاييش كيمي قاوراملاشديرير. اؤزه لليك له شيكاگو اوخولو دوشونورلري توپلومسال كريز اوز وئريلديگينده بيرئيلرين توپلومسال داورانيشين توپلومسال دئوينيم لر چرچئوه سينده يوروملاييرلار. بو ياخلاشيما گؤره توپلومدا ده يرسل ياپي نين توپلومسال عمله سونوجلانان گوجو آزاليرسا يئني داورانيش لار ايله ياپيلارين يارانيشينا آلان يارانير. توپلومسال داورانيش ياپيسال داورانيش لارين دئوريلمه سي ايله ياناشي يئني ده يرلرين آنلام تاپماسينا سونوجلانير. توپلومسال داورانيش ياخلاشيميندا توپلومسال دئوينيم لرين قايناغي قارشيت ده يرسل ياپيلارين توققوشماسي دير. بو ياخلاشيمدا توپلومسال ده ييشيم لر توپلومون كولتورل ائوريم سوره جينده اورتايا چيخان آنلامدا گرچكله شير. توپلومسال دئوينيم يارانيش نده ني كوتله وي ريضايت سيزليغين گئنلله شمه سي ايله ياناشي ياپقي ياپان ياپيلارين بو ده ييشيم ايسته يينه يانيت وئره بيلمه مه سي دير. توپلومسال داورانيش ياخلاشيمي پيسخولوژيك كؤكلر اوزه رينه تملله نيب دير. بو ياخلاشيمدان الشديريده بولوندوغوموز زامان توپلومسال كنش لرين بيرئيسل بيچيمه ائنمه سي سؤز قونوسو توتولور.

توپلومسال داورانيش ياخلاشيمينا قارشي 1970-ينجي ايللرده آمريكا دوشونورلري يئني بير ياخلاشيم اورتايا قويدولار. قايناقلار بيرله شيمي ايله آدلانديريلان بو ياخلاشيم توپلومسال داورانيش ياخلاشيميندان توپلومسال عملي بيرئيسل بيچيمه ائنديره رك ايستيراتژيك عاغيلدان ايراق گزمه يينه الشديريده بولونور. بو ياخلاشيما گؤره توپلومسال دئوينيم لر بيلينجلي عملين گؤسترگه سي اولاراق بيرئيلر ساريندان اورتاق آماجا چاتماق اوچون پلانلاشير.

اوچونجو ياخلاشيم ايسه سيياسال سورج ياخلاشيمي دير. بو ياخلاشيمدا توپلومسال دئوينيم سيياسال سئچگين لرين توتوملاري ايله ايلگي ده دير. يعني توپلومسال دئوينيم سيياسال آلانين ياراتديغي اولاناقلار اوزوندن اورتايا چيخير. بو ياخلاشيمدان الشديريده بولوندوغوموز زامان اكينيمسل بويوتو نظرده آلماياراق يانليز سيياسال ده ييشيم لري سؤز قونوسو توتماسي بو ياخلاشيمين يئترسيزليگين گؤسته رير.

دؤردونجو ياخلاشيم يئني توپلومسال دئوينيم لر ياخلاشيمي دير. بو ياخلاشيم ماركسيست اوخولو يوروملارينا قارشي ياراناراق يئنيجيلليكدن سونرا دونيايا حاكيم اولان دوزه ني آراشديرير. بو ياخلاشيم اروپا دوشونورلري ساريندان اورتايا قويولدو. بو ياخلاشيما گؤره توپلومسال دئوينيم لر چرچئوه سينده چابا گؤسترن بيرئيلر قات لارا منسوبيتدن اؤته يه يئني ده يرلره اؤنم وئره رك يئني دوزن ياراديب دؤولتين اينسانجيل ياشامدا موداخيله سيني آزالتماسي آردينداديرلار.

دوغو دونياسينا گلديگينده اورتادوغونون ايستراتژيك قونوموندا گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي آدلي بير دئوينيم ايله راستلاشيريق.  گونئي آذربايجانلي لارين اولوسلاشما اوغروندا آپارديقلاري ساواش سونوجو اورتايا گلن بو دئوينيم بير چوخ يؤنلردن توپلومسال دئوينيم قوراملاري ايله اورتاقليقلاري واردير. بو دئوينيمين كؤكلري دوغو دونياسي اؤزه لليك له قافقازييا و ايران چرچئوه سينده سوره گلن يئنيجيلليگه قاييديرسادا آچيق گؤسته ريسي سون اييرمي ايلده اورتايا چيخيب دير. گونئي آذربايجان اولوسال ايستك لري ايرانين سيياسال تاريخينده اؤنملي يئر آلماقدادير. بو اولوسال ايستك لره چاتماق اوچون بو توپراق دفعه لرجه چئشيتلي آياقلانمالارين آلاني اولوبدور. ايستر مشروطيت دئوريمينده اولسون ايسترسه ده مشروطيت دن سونرا پيشه وري، خياباني و شريعتمداري آياقلانمالاريندا گونئي آذربايجان اولوسو اولوسلاشما اوغروندا ساواش آپاريب دير. آنجاق بو آياقلانمالار اولوسال آياقلانمالار چرچئوه سينده يوروملانا بيلرلر. توپلومسال دئوينيم لر قونوسو 1960-ينجي ايللردن بري اينسانجيل ياشامدا اوينام اويناماغا باشلاييب دير. بو اولوسال آياقلانمالارلا يئني توپلومسال دئوينيم لرآراسي چئشيتلي اورتاقليقلار بولماق اولورسادا يئني اؤزه لليك لرين آرتيريلماسي گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي ني بو اولوسال آياقلانمالاردان آييراراق تام اولوساللاشاراق بير تهر بو آياقلانمالارين ائوريمي كيمي تانيملايا بيلر.

توپلومسال دئوينيم لري آيري جمعي عمللردن مستثني ائتديگيميزده توپلومسال دئوينيمي بئله تانيملاماق اولار:"اورتاق ايناما تملله نن رسمي ايليشگي لر ديشي هؤرگوتلرين چئشيتلي موخاليفت گؤسته ريلري."

1970-ينجي ايللردن بري اوز وئرن دئوينيم لري آراشديرديغيميز زامان بو دئوينيم لرين اسكي دئوينيم لرله بيرينجي آيريمينا تانيق اولوروق. يئني دئوينيم لرين آكتيويست لري اؤزه ل بير قاتا منسوبيت لري يوخ ايدي. يئني دئوينيم لرده بوتون قاتلاردان قاتقي دا بولونان بيرئيلر وار ايدي. آرتيق 1970-ينجي ايللردن بري اوز وئرن دئوينيم لري ايشچي قات ايله بورژوا قاتي نين توققوشماسي اوزوندن يوروملاماق اولموردو. ياپيسال يوروملار بونون نده نين ايكي قونو ايله ايليشگي لنديريرلر. بيرينجي سي بازار ائكونومي سي نين اولوشومو، ايكينجي سي ايسه اولوس-دؤولتين اورتايا چيخيشي.

گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي ايچره چابا گؤسترن بيرئيلرين قاتلارين آراشديرديغيميز زامان بوتون قاتلاردان اولوشان بير دئوينيم گؤز اؤنونه گلير. رضاخان ايش اوسته گله رك پان فارسيزمين توغرالي لاشماغي ايله ياناشي بازار ائكونومي سي حاكيم اولاراق ناقيص الخلقه بير اولوس-دؤولت ظهور ائتدي. بو سانترال اولوس-دؤولت اوزوندن ايران سيياسال دوزه ني مركز ايله چئوره آراسي چئشيتلي تارتيشمالارين آلانينا چئوريلدي. اؤزه لليكله دين آدينا حؤكم سورن ايران ايسلامي جمهوريتي ايش اوسته گله رك وطنداشليق حاقلاري قورونمايان گونئي آذربايجانلي بيرئيلرين سايي اولدوقجا آرتيبدير. بونون اساس نده ني حاشيه ده اولماقلا برابر گيزلين ائكونوميده چاليشان اينسانلارين آرتيشي دير. بير سيرا دوشونورلر بو سؤيلمين آردي اولاراق گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمده ده يرلنديرمه يه گوجو اولان يئني بير قاتين يارانيشيندان دانيشيرلار. يئني متوسط طبقه اولاراق آدلانان بو قاتين اويه لري اوست درجه لرده ائيتيم گؤره رك اسكي متوسط طبقه ايله مقايسه ائديله بيلمز اينسانلاردان اولوشوبدور. سون زامانلارين آراشديرمالاريندا ثابت بير پارادايم اولاراق ده يرلنديريلن بو قونو يئني توپلومسال دئوينيم لر اؤزه لليكله تئخنيكال توپلومدان سونراكي دورومو بليرتمه يه چاليشير. يئني متوسط قاتين منسوبلاري خدماتي ايشلرده چاليشماغا ماراق گؤسترمه يه رك سون زامانلاردا توپلومسال بيرلشمه يي داهادا قولاي سوييه ده گرچكلشديره بيليرلر. يئني گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي نين كؤكو قوشقوسوز گونئيلي اؤيرنجي لرين بيلي يوردلارداكي چابالارينا قاييدير. يعني يئني متوسط طبقه منسوبلارينا. بو اؤيرنجيلر درسلريني بيتيرديكدن سونرا تام آنلامي ايله گونئي آذربايجانلي يئني اولوسچو قاتيني اولوشدوردولار. بو گون بير چوخ بيلي يورد و آراشديرما اوجاقلاريندا چاليشان اولوسال آكتيويست لر اسكي اولوسچو اؤيرنجي لردير.

كلاسيك يوروملار بير اولوسال دئوينيمين اؤزه لليكله بؤلگه سل بيچيمده باغيمسيزليغا ساواشان دئوينيم لرين اورتايا چيخيش نده نين حاكيم سئچگين لر ايله ايلگيلي بيليرلر.

بو ياخلاشيما گؤره حاكيم سئچگين لر آرتيق اؤز ده يرسل دوزنلري نين يئني دن اوره تيله بيلمه يينجه توپلومسال دوزن واگرايي يه ساري يؤنه لير. آنجاق يئني ياخلاشيملار بئله دوشونمورلر. يئني ياخلاشيملارا گؤره اينسانجيل ياشام 1960-ينجي ايللردن قاباقكي دوروما گؤره بير چوخ ده ييشيم لرين تانيغي اولوبدور. بو ده ييشيم لر توپلومون ده يرسل دوزه نين ده ييشيديره رك يئني بير همگرايي دن دانيشيرلار. بو ياخلاشيم فيكري ايله دئسك گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي يئني ده يرسل دوزن قورماق ايسته يير. اؤزه لليكله ياشامين بيرئيسللشمه يي بو قونويو داها سرعتلنديرير. اؤنجه لر ماديچيليق اينسان ياشامينا ياپقي ياپان بيرينجي اؤزه لليك اولسايدي بوگونكو بيرئيلرين بير چوخو ماديچيليقدن اؤته يه بير سيرا ايستك لر آردينداديرلار. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمينده ده يرلره باغلي ليق بيرينجي سؤزو قونوشماقدادير. اؤزه لليكله اولوسال ده يرلر. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي بو چوروموش دوزه ني ييخاراق گونئي آذربايجانلي بيرئيي اؤزگورلويه قوووشدوران يئني ده يرسل دوزن آرديندادير. اؤژه لليكله گنج گونئي آذربايجانليلار آتالاري نين عكسينه وارليقلارين قاتلارا باغلي ليقدا تانيملاميرلار. يئني يئتمه بو گنجلر ده يرلره باغلي ليق اوزوندن توپلومسال دئوينيم لرده قاتقي دا بولونورلار. بودا يئني توپلومسال دئوينيم لرين اؤزه ل اؤزه لليگي دير. يعني ده يرلره باغلي ليق گئده رك بير چوخ توپلومسال دئوينيم لرين تمل آنلاييشينا بدل اولماقدادير. بير سيرا دئييش لره گؤره ماديچيليقدن اؤته يه دوشونجه نين كؤك سالماسي بيرئيسل بيچيمده ياشامين ائتگي سيندن دولايي دييل بل بو قونو اكينيمسل باخيشلارين يارانيشيندا گيزلي دير.

توپلومسال دئوينيم ياپيسال چاتيشما و توپلومسال اؤزنه اولوشومونون ائتگي – تپگي سيندن قايناقلانير. جمعي عمل بير "بيز" و "آيري" سيني تانيملامايينجا اورتايا چيخا بيلمز. تورك اولاراق تانيملاديغيميز "بيز" اورتاق اؤزه لليكلر اوزوندن يارانير. "آيري" سي ايسه "بيز" قدر اؤنملي قونودور. "آيري" سيني بوگونون فلاكتليك سوروملوسو بيله رك "بيز" توپلومسال بيرلشمه يي قلايلاشديرير. بو "آيري" سي ايسه گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي اوچون پان فارس بيرئيلردير. بونونلا ياناشي "بيز" آنلاييشي طرف سيز بيرئيلر اويونو قازاناماغا چاليشاراق جمعي عمله سونوجلانان اوچ كيمليك آنلاييشيني اورتايا قويور. اولوملو كيمليك، اولومسوز كيمليك و طرفسيز كيمليك. دئمك اولار توپلومسال دئوينيم لر ايكي آنلاييشين چارپيشماسيندان يارانير. اولوملو كيمليك و اولومسوز كيمليك. بو چارپيشمادا تمل ايستك طرفسيز كيمليگين اويون قازانماقدير. اولوملو كيمليك سونوجوندا دئوينيم اويه لري آراسيندا گوونج يارانير. بو گوونج دئوينيم بيرئيلري نين اوز به اوز اولدوقلاري بير چوخ چتين ليك لري قولايلاشديرير. گوونج قونوسو دئوينيمين ديرچه ليشي اوچون تمل اورون ساييلار. بيرئيلر آراسي گوونج اوزوندن جمعي عمل داهادا قولايلاشير. اولوملو كيمليك اولماديغي زامان دئوينيم قاراشيسيندا اولدوغو ياراماسيزليقلار بيرئيلري دئوينيمه قاتيلماقدا قوشقولانديرير. اسكي لرده بو گوونج بير يئرده ياشاياراق توپراغا باغلي ليقدان يارانيردي. آنجاق يئنيجيلليك و تئخنيكال دئوريمله اوز وئرن ده ييشيم لر بو گوونجين اولوشومون ده ييشديره رك يئني يؤنلر قازانديردي. بو ده ييشيم توپلومسال ايليشگي لري ائتگي له يه رك آرتيق اوز به اوز ايليشگي لر يئريني يئني يؤنتم لر آلدي. يعني بير دئوينيمه باغلي ليق اوز به اوز اولدوغو بيرئيلره باغلي ليقدان اؤته يه بير ده ير اوغروندا چابا گؤسترن بيرئيلرين باغليليغيندا تانيملاندي. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي يوز ايله ياخين تاپدالانميش كيمليك دن اولوملو كيمليك ياراتماق ايسته يير. پان فارسيزمين ايش اوسته گلمه سي ايله گونئي آذربايجان تورك توپلوموندان اولومسوز بير كيمليك ياراتيلماق ايسته نيلميشدي. اولومسوز كيمليك ياراتيلديغي زامان بيرئيلر توپلوما اويه اولماقدان چكينه رك آيري كيمليك لر ايله اؤزلوك قازانماغا چاليشارلار. پان فارسيزمده بو ايلكه دن يارارلاناراق گونئي آذربايجانلي بيرئيي اؤزوندن اؤزگه لشديره رك اولومسوز تورك كيمليگي اوره تمك ايسته ييردي. آنجاق اولوسچو سئچگين لر بو قورغويو يئرليجه سئزه رك چئشيتلي يوللارلا اؤنونو كسمه يه چاليشديلار. ايستر تاريخي اولايلاري ديرچه ده رك اولوسال گوونج ياراتما چاباسي اولسون ايسترسيه ده توركلوك وارليغين بو كوتله يه قايتارماق چابالاري ايله اولسون اولوسال دئوينيمي گليشديرمه يه چاليشديلار. سونوج ايسه اولوسال گوونج يارانيشي اولاراق آماجلانميشدي. اولوملو كيمليك اولوسال دئوينيم دوشونورلري ساريندان توپلوما اؤزگوونج وئرمه سي اوچون يارانير. اولومسوز كيمليك ايسه دئوينيم قارشيسيندا اولان سؤمورگه چي دوشونولر ساريندان اورتايا گلير. اولومسوز كيمليگين آماجي توپلوم بيرئيلري ايچره توپلومسال دئوينيم اؤزه لليك لريندن پيس بير اؤزنه ياراتماقدير. بير قروپون اؤزه لليك لريندن پيس بير اؤزنه ياراديليرسا بيرئيلر اؤزلرين او قروپا باغليليقدان ايراق توتاجاقلار. كيمليك قونوسون يانليز پيسخولوژيك بير قونو اولاراق اله آلماقدا يانليش دير. كيمليك توپلومساللاشما بير سورج اولاراق ده يرلنديريله بيلر. بيرئيلر چئشيتلي توپلوملارا باغليليقلاري اولاراق كيمليك قازانيب اؤزلوك لرين تانيملاييرلار. اولا بيلر بير بيرئي ياشام سوره جينده نئچه كيمليك ده ييشه زورونلوغوندا قالسين. بو بيرئيلرين بيرئي اولماق گركليگيدير.

بير توپلومسال دئوينيمين اوغورا سونوجلانماسي اوچون ان گركلي قونو كوتله نين دوشونجه قايناقلارين اله كئچيرمك دير. بونون دا ان ياخين يولو مئديانين كنترولو و هؤرگوتسل بيچيمده چابا ايله گرچك له شير. بو اساسدا چاغداش دونيادا توپلومسال دئوينيم لرين اؤنملي گؤره وي سيويل توپلومو تكنوكراتلارين گوجو قارشيسيندا قوروماقدير. دوشونجه قايناقلاري اكينجي قاپساماقالا اله كئچيريلير. يئنيجيل توپلومدا كولتوره ل اوينام ايله ايستيراتئژيك بيچيمده جمعي عمله ال وورماق توپلومسال دئوينيم لرين اؤزه لليك لريندن دير. ايستيراتئژيك عمل ايسه يانليز هؤرگوتلنمكله گرچكلشه بيلر. بونا باخماياراق كي توپلومسال دئوينيمي سيياسال پارتي لرله بير گؤرمك اولماز گوجلو سيياسال هؤرگوتلري دئوينيم اؤندرلري كيمي گؤرمك اولار. بو هؤرگوتلرين تمل ايستيراتئژي سي كيمليك اوره تيمي دير. نده نسه كيمليك آنلاييشي توپلومسال بير سورج اولدوغوندان دولايي دورغون اولماق يئرينه آخاردير. بو اوزدن بير دئوينيمه باغلي ليق ايدئولوژيك بير بيرئي اولماق آنلامينا گلمز. گرچك دونيادا كيمليك لر نئچه بويوتلو اولاراق بير كيمليگين آيري كيمليكلره ياپقي ياپماسينا قارشي دورورلار. بوآرادا دئوينيمين كيمليك اوره تيمي جمعي عمل اوچون اؤنملي دير. كيمليك اوره تيمي توپلومسال دئوينيمده چاليشان بيرئيلري اورتاق ده ير و آماج اوغروندا بيرلشديره رك آيري بيرئيلردن آييرير. كيمليك چئشيتلي يوللارلا اوره تيله رك نئچه دفعه يئني دن اوره تيلير. آنجاق دئوينيمه باغلي ليق دويغوسو انحصاري دييل. اولا بيلر بيرئيلر آيري دئوينيم لر ايله ده دويغوداشليق ائتسين لر.

گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي نين كيمليك اوره تيمينه باخديغيميزدا آچيق و گيزلي آلاندا نوسان ائتمه يينه تانيق اولوروق. آچيق اولدوغو زامان خياباني آياقلانمالاري گؤز اؤنونه گتيرير. ايران گونده ليگينه قارشي آياقلانمالار، اورموگؤلو قوروماسي تپگي سينده دؤولتين سورومسوزلوغون اؤنه چيخارتماق اوچون گؤسته ريلر، دونياليق آناديلي گونو آكسييالاري بونون ان آچيق اؤرنه يي دير. گيزلي اولدوغو زامان ايسه كولتوره ل اوره تيم ايله هؤرگوتسل بيچيمه سينيرلانير. ائولر و بيلي يوردلاردا گرچكله شن توركجه اؤيرتيم ديل كيلاسلاري و چئشيتلي هؤرگوتلرين چئشيتلي چابالاريدا گيزليليك زاماني چابالاري اولوشدورور. آچيقليقدا توپلومسال بيرله شيم ان يوكسك يئرينده دير گيزلي آلانا گيرديگي زامان اولوملو كيمليك بيرنئچه بيرئي ساريندان اوره تيله رك ايليشگي لر داهادا آزالير. بو ائوره ده بيرئيلرآراسي ايليشگيلر هؤرگوت ايچره ايليشگي لره سينيرلانديريلاراق گله جك ده بيرداها آچيق ائوره يه گيره بيلمك اوچون آلت ياپيلار حاضيرلانير.

گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي آدي ايله آنلاتيلان وارليق بير دئوينيم ايچره چابا گؤسترن گونئي آذربايجانلي بيرئيلرين توپلومسال اؤزنه ييندن باشقا بير شي دييل. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمينده اولماق، گئنل بير چابا ايچره اورتاق آماج اوچون چابا گؤسترمك دئمكدير.

توپلومسال دئوينيم ديگر اؤزه لليگي توپلومسال شبكه آنلاييشيندا گيزلي دير. اسكي آراشديرمالار توپلومسال دئوينيمي توپلومدا بير واگرايي اولاراق ده يرلنديريرلر حالبوكي يئني آراشديرمالارا گؤره توپلومسال دئوينيم بير تهر همگرايي نين گؤسترگه سي دير. بيرچوخ آراشديرمالارا گؤره دئوينيم هؤرگوتلرينه قاتيلانلارين بير چوخو اجتماعي شبكه لر آراجيلليغي ايله هؤرگوتسل بيچيمده چاليشمايا باشلاييرلار. آنجاق يانليز اجتماعي شبكه لرين وارليغي بو قونو اوچون يئترلي دييل. گرك توپلومون كولتوروده پارالئل بير سورجده بو قونويو قولايلاشديرا. توپلومون كولتورو ايله دئوينيم آماجي آراسيندا بؤيوك بير چاتين اولماسي بيرئيلري دئوينيمه قاتيلماقدا قوشقولانديرار. آنجاق توپلومون كولتورو ايله دئوينيم آراسي اورتاقليقلار چوخ اولسا اجتماعي شبكه لر قولايليقلا بيرئيلري دئوينيمه قاتا بيلرلر.

توپلومسال دئوينيم چرچئوه سينده چابا گؤسترن هؤرگوتلر ايكي اؤنملي قولا بؤلونمكده ديرلر؛ باغلي هؤرگوتلر، آچيق هؤرگوتلر. باغلي هؤرگوتلرده هؤرگوت اويه لري يانليز هؤرگوت قوللوغوندا اولاراق آيري هؤرگوتلرله ايليشگي ده اولا بيلمزلر. بو هؤرگوتلرين اولوشومو توتاليتر ماهييت داشييير. بو هؤرگوتلرده هؤرگوت ايدئولوژيسينه باغلي ليق بيرينجي سؤزو دانيشماقدادير. آنجاق آچيق هؤرگوتلرده ايسه بيرئيلر بير آندا نئچه قوروما باغليليقلاري اولا بيلر. بو اوزدن بو هؤرگوت اويه لري نئچه هؤرگوتسل كيمليك داشيماقداديرلار. آچيق هؤرگوتلرين ايشله مي چاغداش دونيادا گئده رك آرتير. باغلي هؤرگوتلر اسكي زامانلاردا سول ايدئولوژيسينه باغلي ليق اوزوندن اورتايا گليرسه لرسه بو گون ليبرال فلسفه نين ياپقي سي اوزوندن توپلومسال دئوينيم لر آچيق هؤرگوتلنمه يه ساري يؤنه ليرلر. هؤرگوت آچيق اولدوغو زامان توپلومسال دئوينيم چرچئوه سينده اولان هؤرگوتلرين بيرليك احتمالي چوخالير. ديگر ياندان بيلگي لر قولايليقلا بيرئيلر آراسي ياييلاراق توپلومو بيلگيلنديرمه داهادا قولايلاشير. دئمك اولار قولايجا يارانان ايليشگي لر اوزوندن هؤرگوت ايله ياناشي توپلومسال دئوينيمينده  مشروعيتي چوخالير.

بو هؤرگوتلرين چابالاري و آرديندا اولدوقلاري اؤزنه آراسيرا نسنه لشمه يينجه دئوينيمن گوجو بير چوخ آلاندا اؤزه لليكله اويه توپلاماقدا آزالار. نسنه لشمه يين قيسا يولو اعتراض آنلاييشيندا گيزلي دير.

توپلومسال دئوينيم لر حاكيم گوجده پايلاري اولماديغي اوزوندن اعتراضا سؤيكه نيرلر. آماج ايسه ايستك لرين حاكيم سئچگينلره قبول ائتديرمك دير. نده نسه توپلومسال دئوينيم لرين اؤنونده اولدوغو يوللار سيياسال پارتي لره گؤره آزدير. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي نين اؤزه ل اؤزه لليگي اولوسال بويوتدا اولماسي دير. اسكي دؤورلرده اعتراضلار يانليز كيچيك بير جغرافييايا سينيرلي ايدي. بو جغرافييانين گئنيشليگي آنجاق بير شهر بويدا اولوردو. 1385-ينجي ايل خورداد آياقلانمالاريندا گونئي آذربايجان شهرلري نين سيرا ايله خيابانلاردا گؤسته رييه چيخماقلاري بو قونون آچيق اؤرنه يي دير. بودا توپلومسال دئوينيم اولماغين گره كليگيدير. بوگونكو گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي چئشيتلي مئديالار آراجيلليغي ايله چئشيتلي جغرافييالارا ياييلاراق بوتون اولوس آدلانديرديغيميز قاورامي قاپساماقدادير. بو سوره جده گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي سونوجا وارماق اوچون ايكي ايستراتئژي دن يارارلانير؛ اكينيمسل ايستيراتئژي، سيياسال ايستراتئژي. اكينيمسل ايستيراتئژي ده بيرئيلرين بيلينج لري سؤز قونوسو توتولور. دئوينيم اينسانلاريني بيلگي لنديره رك اؤز آماجيندان خبردار ائتمك ايسته يير. سيياسال بويوتدا ايسه دئينيم ايچره كيچيك بير قروپ سيياسال آل وئرلره اوز گتيريرلر.

گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيم چاغداش دئوينيم لرين اؤزه لليك لريندن يارارلانير. چاغداش دونيانين ده يرلرينه سايغي ايله ياناشان گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي اولوسال دئوينيمي خشونتدن بوتون گوجو ايله چكينيب دير. اويقاردانيمي تمل ايستيراتئژي سايان گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي اكينيمسل بويوتدا ايره لي گئده رك گونئي آذربايجانلي بيرئيين آيدينلانماسين تمل آماج كيمي تانميلايير. ياشاديغي سيياسال اكينج ده بونا ايذين وئرمه سه بو دئوينيم دئموكراسي ده يرلرينه سايغي ايله ياناشير. نده نسه دئوينيمين آرديندا ياتان سيياسال گله نك دئموكراسي و اؤزگورلويه اينامدان باشقا بير شي دييل.

مشروطيت دئوريميندن بري گونئي آذربايجان اؤندرليگينده گليشن بوتون باش قالديرمالار يانليز بير سؤزجوك اوغروندا اولوبدور؛ اولوس هئموژئنليگي. ايران تاريخي هئچ بير ائوره سينده خياباني، پيشه وري و شريعتمداري كيمي آيدين و دئموكرات اينسانلاري اؤز صحيفه لرينه يازديرماييب دير. نه يازيق كي پان فارسيزم بونو آنلاماقدان عاجيزدير. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي نين باش قالديرديغي سيياسال اورتام تام آنلامي ايله باغليليغي تانيملايير. اؤنونده تام بير ايدئولوژيك دوزن واردير. توتاليتاريزمي قوتسال سانان بير ايدئولوژيك دوزن. بئله بير اورتامدا دئموكراتيك ده يرلره سؤيكه نن دئوينيم صمد بهرنگي نين قاراباليغي كيمي سويون عكسينه حركت ائتمك دئمك دير.

گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي نين كؤكلري گونئي آذربايجانلي بيرئيين دوشونجه آلانيندا گليشمه سينه قاييدير. سؤمورگه چيليگه باش قالديران بير دويغوسالليغا. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي گونئي آذربايجان توپلوموندان  گليشميش بير توپلوم ياراتماق ايسته يير. بو ايسه اكينجه باغلي اولاراق اويقارليق ياراتماقدان باشقا بير شي دييل. گونئي آذربايجان اولوسال دئوينيمي باتي ده يرلريندن يارارلاناراق بو توپلومدا يئني ده يرلرين يئره للشمه سي آرديندادير. آماج ايسه گونئيلي بيرئيين دوشونجه آلانين ده ييشديرمك دير. آلت بيلينجينه ياپقي ياپان ديكتاتور دويغولاري سؤكه رك يئني دونيايا اويغون بير بيرئي اولوشدورماق. مشروطيت دئوريمينده اوتوزدوغو اولوس-دؤولتچيليگي بيرداها گونئي آذربايجان اولوسونا قايتارماقدير. بولود قاراچورلو دئميشكن اؤزگه چيراغينا ياغ اولماق بسديري تام آنلامي ايله معنا ائتمك دير. بو سورجده بو توپراق بيرداها ساواش اوزو گؤرمه سين، اينسانلاري آج قالماسين، جوجوقلاري ايستي يووايا حسرت قالماسين، اؤزگه گوجلره كؤله اولماسين، گنجلري ياد يوردلاردا سورگونلوك چكمه سين، تاريخسل اؤزگوونج گونئيلي بيرئيه قاييتسين دئيه گوجلو گونئي آذربايجان دؤولتي ياراتماق ايسته يير. دوشونجه ايله كؤكله نن بير دؤولت. اولوسونا سيغيناجاق اولان بير دؤولت. وار اولماق اوچون دؤولتچيليك هرنه دن اؤنجه اولمالي دير.



بؤلوم : یازار : اومود ياشام 0 باخیش