فتحعلي خان خويسكي
آيتكين عليزاده
كؤچورن: اومود ياشام
فتحعلي خان خويسكي 1875-جي ايل دئكابرين 7-ده شكي شهرينده آنادان اولموشدور. آتاسي روس اوردوسونون گئنئرال-لئيتئنانتي ايدي. اونلارين اصلي جنوبي آزربايجانين خوي شهريندندير. خوي خاني اولان اولو باباسي جعفرقولو ايران شاهي فتحعلي ايله موحاريبه ده مغلوب اولدوغوندان 20000 نفرليك قوشونو ايله اوچ كيلسهيه سيغينميشدي. 1803-1806-جي ايللر روس-ايران موحاريبه لري دؤورونده روس قوشونلارينا قوشولان جعفرقولو خان ايمپئراطور بير آلئكساندر طرفيندن تلطيف ائديلميشدير. او، 22 دئكابر 1806-جي ايل تاريخده شكي خاني تعيين اولونموش و گئنئرال-لئيتئنانت روتبهسينه لاييق گؤرولموشدور. جعفرقولو خان 3 سئنتيابر 1814-جو ايل تاريخده وفات ائتديكدن سونرا شكي خانليغيني اونون اوغلو ايسماعيل ايداره ائدير. 1819-جو ايلده ايسماعيلين وفاتيندان سونرا شكي خانليغي لغو ائديلير و روسييانين تركيبينه قاتيلير. بو نسيلدن گؤركملي سركردهلر، دؤولت خاديملري و ضياليلار چيخميشدير. بونلاردان بيري ده فتحعلي خان خويسكيدير. او، گنجه كلاسيك گيمنازيياسيني، 1901-جي ايلده ايسه موسكوا اونيوئرسيتئتينين حوقوق فاكولتهسيني بيتيرميشدير. فتحعلي خان اولجه گنجهده، سونرا سوخومي، باتومي و كوتايسي دايره محكمهلرينده موختليف وظيفهلرده ايشلهميشدير.
يئكاتئرينادور دايره محكمهسينده پروكورور موعاويني تعيين ائديلمهسي خويسكينين ايجتيماعي-سياسي فعاليتينده يئني مرحله اولموشدور. او، گنج قوبئرنيياسيندان ايكي دؤولت دوماسينا دئپوتات سئچيلميشدير. فئورالين 2-ده پئتئربورقون مشهور تاورييا ساراييندا توپلانان روسييا پارلامئنتينين ايجلاسلاريندا چيخيش ائدن فتحعلي خان چار حؤكومتينين زاقافقازييادا و آزربايجاندا يئريتديگي موستملكهچيليك سيياستيني تنقيد آتشينه توتوردو. او، كادئت پارتيياسينا عوضو اولماسينا باخماياراق، دومانين موسلمان دئپوتات فراكسيياسينا داخيل ايدي. ف. خويسكي روسييانين موستملكهسيندهكي خالقلارا محللي موختاريت وئريلمهسيني حؤكومتدن طلب ائديردي. او، سونرالار موختليف ايللرده باكي و گنجه دايره محكمهلرينده ايش كسمك اوزره آندچي - مووككيل وظيفهسيني ايجرا ائتميشدير.
19 اييون 1920 - فتحعلي خان خويسكي طيفليسده ائرمني تئررورچولاري آرام ائركايان و ميساك قريقوريان طرفيندن قتله يئتيريليب. تئرور آكتي نتيجهسينده خليل بي خاسم ممدوو (جومهوريتين عدليييه و داخيلي ايشلر ناظيري) آغير يارالانيب.
سياسي فعاليتي
1917-جي ايلده روسييادا فئورال بورژوا اينقيلابي باش وئردي. فتحعلي خان خويسكي مارتين 27-ده باكيدا يارانميش ميللي موسلمان شوراسينين موقتي ايجرايييه كوميتهسينين عوضوو سئچيلميشدير. او، همين ايلين آپرئلينده باكيدا چاغيريلان قافقاز موسلمانلارينين قورولتاييندا ايشتيراك ائتميشدير. ف. خويسكي بورژوا اينقيلابيندان سونرا هئچ بير پارتييايا منسوب اولماسا دا، 1917-جي ايل اوكتيابرين 26-دان 31-دك باكيدا كئچيريلن تورك عدم مركزيت پارتيياسي موساواتين بيرينجي قورولتاييندا چيخيش و ايشتيراك ائتميش و همين قورولتايدا ايرهلي سورولن آزربايجانا موختاريت شوعاريني قيزغين مودافيعه ائتميشدير. او، 1917-جي ايلين دئكابريندا يارانان زاقافقازييا سئيمينين عوضوو و موستقيل زاقافقازييا فئدئراتيو رئسپوبليكاسي حؤكومتينين عدليه ناظيري اولموشدور.
1918-جي ايل مايين 28-ده آزربايجان دئموكراتيك رئسپوبليكاسي اعلان اولوندو. تكجه تورك ديللي خالقلار آراسينا دئييل، بوتون ايسلام عالمينده ايلك دفعه اولاراق رئسپوبليكا اوصول ايدارهسينه قدم قويان آزربايجان خالقينين ايلك موستقيل حؤكومتيني تشكيل ائتمك بي طرف فتحعلي خان خويسكييه تاپشيريلدي. او، حؤكومتده هم ناظيرلر شوراسينين صدري، هم ده داخيلي ايشلر ناظيري وظيفهسيني توتوردو. 1918-جي ايل اييونون 17-ده آزربايجان ميللي شوراسينين گؤستريشينه اساسا فتحعلي خان خويسكينين باشچيليغي ايله ايكينجي حؤكومت كابينهسي تشكيل اولوندو.
1918-جي ايل سئنتيابرين 15-ده باكينين اويونجاق سئنتروكاسپي قوهلريندن تميزلنمهسي موناسيبتيله فتحعلي خان خويسكي چيخيش ائدهرك دئميشدير: «بيزيم ده حياتدا ياشاماغا، بيزيم ده آزاد ياشاماغا حوقوقوموز واردير. هئچ بير زرهلي ماشين، هيدروپلان، آئروپلان، كانونئركا، مفتيللي چپر، مينا و سايره تئخنيكي قورغو، هئچ بير قوه و اونلارين هاوادارلاري تاريخين طبيعي آخارينا مانع اولا بيلمهديلر. باكينين 50 مينليك قوشون و تئخنيكا ايله بيرليكده كيچيك بير قوهنين حملهسي قارشيسيندا سوقوطو باشقاسينين فلاكتي اوزرينده اؤز خوشبختليگيني قورماق ايستهينلره عيبرت درسي اولماليدير.» (ازربايجان قزئتي، 19. دوققوز. 1918. № 2)
پروفئسور رازوموسكينين 1922-جي ايلده چاپ ائتديرديگي «باكي شهرينده اونيوئرسيتئتين اساسينين قويولماسي» آدلي مقالهسينده معلوم اولور كي، آزربايجان دؤولت اونيوئرسيتئتينين يارانماسي تشببوثو فتحعلي خان خويسكييه مخصوصدور.
ف. خويسكي 1918-جي ايل دئكابرين 26-دا تشكيل ائتديگي اوچ حؤكومت كابينهسينده ده ناظيرلر شوراسينين صدري و خاريجي ايشلر ناظيري وظيفهسيني توتوردو. محض اونون دؤورونده آزربايجان دؤولت اورقانلارينين اؤزولو قويولموشدو. موستملكه سيياستينين رمزي اولان يئليزاوئتپول شهري و قوبئرنيياسينين يئنيدن گنجه و گنجه قوبئرنيياسي آدلانديريلماسي، قارياگين قزاسينين جبرايل قزاسي آدي ايله عوض ائديلمهسي، چوخپارتييالي پارلامئنت سيستئمينين ياراديلماسي، آزربايجان رئسپوبليكاسينين پول و پوچت ماركالارينين بوراخيلماسي، آنا ديلينده مكتب و سئمينارييالارين آچيلماسي و ديگر موترقي تدبيرلر خويسكينين رهبرليك ائتديگي حؤكومت كابينهلري دؤورونده حياتا كئچيريلمهيه باشلانميشدي.
1919-جو ايلين مارت آييندا فتحعلي خان خويسكينين باشچيليق ائتديگي ؤكومت ايستئعفايا چيخدي. فتحعلي خان خويسكي ناظيرلر شوراسينين صدري ن. يوسيف بي لينين تشكيل ائتديگي ايكينجي حؤكومت كابينهسينده خاريجي ايشلر ناظيري وظيفهسينه ايجرا ائتميشدير. آزربايجان دئموكراتيك رئسپوبليكاسينين بين الخالق عالمده و خاريجي دؤولتلر طرفيندن تانينماسيندا فتحعلي خان خويسكينين معين خيدمتلري اولموشدور.
1920-جي ايل يانوارين 2-ده ر.س.ف.س.ر-ين خاريجي ايشلر اوزره خالق كوميساري گ. بئش. چيچئرين آغقوارديياچي گئنئرال دئنيكينه قارشي واحيد جبهه ياراتماق اوچون خويسكييه نوتا ايله موراجيعت ائتدي. آيين 19-دا خويسكينين وئرديگي جاوابدا گؤستريليردي كي، آزربايجان رئسپوبليكاسي سووئت روسيياسينين داخيلي ايشلرينه قاريشمير و بو مسئلهده بي طرفدير.
گ.بئش. چيچئرين 23 يانوار تاريخلي ايكينجي نوتاسيندا يئنه همين مسئلهيه قاييداراق، آزربايجاني ر.س.ف.س.ر-ايله امكداشليغا دعوت ائدير و يازيردي كي، بيز هميشه بير سما آلتيندا، بير يئرده ياشاميشيق و يئنه ده بير يئرده ياشاماليييق. خويسكي فئورالين 1-ده چيچئرينه اؤز حؤكومتينين رسمي فيكريني بيلديرميش و اونون تكليفيني رد ائتميشدير.
1920-جي ايل فئورالين 20-ده چيچئرينين اوچونجو نوتاسي و مارتين 7-ده خويسكينين جاوابي عئيني مسئلهيه حصر اولونموشدور. مارتين آخيريندا چيچئرين سونونجو نوتاسيني گؤندرميش، آپرئلين 27-ده خويسكي آزربايجان پارلامئنتينده جاواب نوتاسيني اوخوياركن اون بير قيزيل اوردونون باكييا ياخينلاشديغي خبري آلينميشدير. بو حاديثه لردن سونرا فتحعلي خان اؤز عاييله سي ايله بيرليكده طيفليسه گئتميشدير. 1920-جي ايلين اييونون 19-دا موزدلو قاتيل طرفيندن آرخادان گوله ايله وورولموش و م. ف. آخوندوفون يانيندا دفن ائديلميشدير.
قايناق: آيتكين عليزاده نين فيس بوك صحيفه سي
بؤلوم : یازار : اومود ياشام 2 باخیش