گونئي آذربايجان توپلوموندا سيويل توپلوم آنلاييشينا قارشي كولتوره ل اورونلر - اومود ياشام

شنبه 8 بهمن 1390

قورامسال چرچئوه

مدرنيزمين گليشمه سي ايله يئني آنلاييش لار دوغولوب سيياسال دوشونجه ده بؤيوك ده ييشيم لر اوز وئرمك ده دير. دئموكراسي قاورامي ايله ياناشي مدرنيزاسيون سونوجوندا ده ييشيلن قاوراملاردان بيري ايسه سيويل توپلوم قاورامي دير. سيويل توپلوم قاورامي گونوموزون توپلومسال اولايلاريندا ان چوخ قوللانيلان بير قاورام حالينا گليب دير. سيويل توپلوم قاورامي نين بو قدر قوللانيلماسي بو قاورامين اينسانلاردا چاغريشديرديغي و چاغداش اؤزه لليك لردن قايناقلانماق آنلاميندادير. بو گونكو آنلامدا سيويل توپلومون اولوشماسي مدرنيته نين گليشمه سي ايله عيني دوغرولتودادير. سيويل توپلوم قاورامي نين اورتايا چيخيشي و تاريخسل دؤنملرده فرقي تانيم لار تانيغي اولدوغو اوزره مدرنيته ايله بيرليكده دوشونولن بير قاورام اولماق فيكرينده ييك.

سيويل توپلوم تارتيشمالاري دؤولت و توپلومون بير بيريندن آيريلماسي و توپلومون دؤولت قارشيسيندا اوستونلويون قوروماسي آرديندادير. ايلك سيويل توپلوم تارتيشمالاريني باشلادان دوشونورلر (هابز، لاك، روسو) سيويل توپلومو، دؤولتين تمثيلي اولاراق قوللانيرلار. دؤولت سيويل توپلوم آيريمي هگل و ماركس دا اورتايا چيخميشدير. بونونلا بيرليكده سيويل توپلوم اسكي بير گله نه يه صاحيبدير و اسكي يوناندا آريستويا قدر گئدر آنجاق سيويل توپلوم گونوموزه گلينجه يه قدر چئشيدلي ائوره لردن كئچه رك بعضا چئشيدلي آنلاملاردادا قوللانيلميشدي. مدرن آنلامدا سيويل توپلوم آنلاييشي نين كؤكون آراديغيميز زامان باتي دونياسيندا ايكينجي دونياليق ساواشين سونراسيندا اوز وئرن اولايلارا راستلاشيريق. او دؤورده اوز وئرن اولايلار سونوجوندا كوتله نين منفعت لرين تامين ائده رك آرتيق دئوريم لر اوز وئرمه سين دئيه توپلومسال قوروملارين چابالارينا دوزن وئرمك ايسته نيلميشدي.

سويل توپلوم قاورامي بيرئي، دؤولت و دئموكراسي قاوراملاري ايله ياخيندان ايليشگي ليدير. دئموكراتيك اولمايان بير هؤرگوتون بيرئيين بيرئي اولاراق قبول ائديلمه ديگي بير ياپيلانمانين، دؤولتين آرديندا اولان بير قروپون سيويل توپلوم اولاراق ده يرلنديريله بيلمه سي ممكن دييل دير. سيويل توپلوم دؤولت ائشيگي بير آلاندير. آنجاق دؤولتين وارليغينا قارشي بير ديره نيش دييل. دئموكراتيك بير سيياسال ياپي دا سيويل توپلوما احتياج دويولماقدادير. سيويل توپلوم دئموكراسي نين اؤنملي شرطلريندندير. دونيا چاپيندا ياشانان ده ييشمه لر سونوجو كاپيتاليست سيستئم آلتئرناتيوسيز قالماميش و دونيادا دئموكراسي چيليق آدينا دئموكراسي نين بير اورونو اولاراق سيويل توپلوچولوق اورتايا چيخميشدير.

سيويل توپلوم هؤرگوتلرينده كؤنوللولوق و بيرئي سل بيلينجين اؤن پلاندا توتولماسي تمل اؤزه لليكلردن بيريسي دير. باتي نين سيياسال تاريخينه باخديغيميزدا سيويل توپلومون ايلك آنلاييش لاريني فئودال ائوره سينده گؤرمك اولار حالبوكي آسييايي اوره تيم تاريخ بويو دوغو دونياسيندا سيويل توپلومون يئره للشمه سينه قارشي دوروبدور. كارل ويتفوگلين شرقي ايستيبداد كيتابيندا سؤيله ديگي كيمي: "دوغو دونياسي دؤولت لرين آلت ياپي لاري بوتون سيول قوروملارين يوخ اولماغينا چاليشير."

سيويل توپلوم باتي سيياسال دوشونجه سينده اوچ بويوتلا تانيملانير:

1) دؤولت يارانيشيندان اؤنجه كي دوروم

2) دؤولت قارشيسينداكي آنلاييش

3) دؤولت زاواليندان يارانان سونراكي دوروم

بيرينجي بويوت توپلومسال آنلاييش (ايجتيماعي قرارداد) چرچئوه سينده يئرله شه رك جان لاك كيمي دوشونورلر دوشونجه سي ايله ايليشگي ده دير. ايكينجي سي تاريخه صينفي ساواشلار باخيميندان باخانلارين آناليزلري ايله اورتايا قويولور، اوچونجو بويوت ايسه آنارشيست لر ساريندان تانيملاناراق سيويل توپلومو گله جك ده دؤولتين يئرينه اوتورماسيني بكله ينلرين باخيشي دير.

چاغداش دونيانين سيياسال سؤيلمينه باخديغيمزدا دئموكراسي نين عينيت تاپيب آرتيق گرچك آنلامدا كوتله لر اؤز گله جك لرين الده ائده بيلمك اوچون سيويل توپلوم آنلاييشيني اورتايا قويورلار. گرچك دونيادا، توپلومون بوتون بيرئي لري سيياسال آلاندا چابا گؤستره بيلمزلر. كوتله و سيياسال گوج لر آراسي دؤولتين بؤيومه سينه قارشي دوراراق سيياست لرين اولوس نفعينه تعديل ائتمك اوچون توپلومسال قوروملار يارانماليدير. بير اؤلكه ده نه قدر بو توپلومسال قوروملار گئنيش آلاندا چئشيدلي سؤيلملرين سئچگين ليگين ياپارسالارسا او اؤلكه ده ديكتاتورلوغون قارشي سي راحاتجا آلينا بيلر. سيياسال فلسفه ده يئني سؤيلملرين آنلاتديغي كيمي توپلومسال قوروملار سيويل توپلوم آنلاييش ايچره كوتله ايله سيياسال گوج لرين بير تهر ايليشگي ده اولمالارين ساغلايير. بو اوزدن دئمك اولاركي بو گون دئموكراسي نين عينيتين سيويل توپلومون وارليغيندا آختارمالي ييق.

سيويل توپلومون يئره للشمه سي سيياسال گليشمه نين آماجي دير. سيويل توپلوم يانليز توپلومسال بير آنلاييش دييل بل سيياسال ياشام ايله ده ايلگي ده دير. ائكونوميكال گليشمه ايله آلت ياپيلارين ده ييشيلمه سي سيويل توپلومون يئره للشمه سينده اؤنملي رولو واردير. سيياسال گوج لر ايله سيياسال ايدئولوژي لر سيويل توپلومون يئره للشمه سينه قارشي دورورلار. بو اوزدن سيويل توپلومون يئره للشمه سي اوچون ائكونوميكال گليشمه ايله ياناشي حاكيم گوج و سئچگين لرين ده ييشيلمه سي ده گره كير.

سيياسال سوسيولوژي نين آنلاميني بير مثلث ده رسم ائتديگيميزده بير بوجاغي گوج، بيريسي منافع، سونوجو ايسه مشروعيت يا ايدئولوژي دير. دؤولت آنلاييشين تانيملاديغيميز زامان بو اوچ اورونو ده يرلنديره رك سيويل توپلوم منفعت اورونو ايله ايلگي ده دير. بوتون دؤولت لرين ماهييتينده بو اوچ اورون (گوج، ايدئولوژي و منافع) اولمالي دير؛ آنجاق سيياسال ياپي لارين آيريمينا نده ن اولان قونو بير اورونون ديگرلريندن يوغونلاشاراق سيياسال ياپي دا قاباريق اولونماسي دير. بوتون دؤولت لر گوجه آرخالاناراق ايدئولوژيدن مشروعيت آليب بير سيرا توپلومسال قوروملارين منافعسين تامين ائتمك آماجينداديرلار. آنجاق گوجه آرخالانديغي زامان سيياسال ياپي ديكتاتورلوغا ساري يؤنه لير، ايدئولوژي يه قاباريق شكيلده ده ير وئريلديگي زامان ايدئولوژيك حاكيميت عرصه يه گلير، توپلومسال قوروملارين منفعت لري نظرده آلينديغي زامان رفاهي دؤولت آنلاييشي اورتادا اولور. دؤولت لرين ايدئولوژي يه آرخالانديغي سيويل توپلوم ايله توپلومسال قوروملارين ضيددينه عمل ائده ر. نده نسه ايدئولوژي پلوراليسمه قارشي دوراراق توپلومسال چئشيدليليگي قبول ائتمك دن ايراق گزير.

 

گونئي آذربايجان توپلومو و سيويل توپلوم آنلاييشي

ايران ايله ياناشي گونئي آذربايجان توپلوموندا دئموكراسي قاورامينا پارالئل اولاراق سون زامانلاردا سيياسال سؤيلم لر ايچره تارتيشيلان قاوراملاردان بيريسي سيويل توپلوم قاورامي دير. تارتيشمالارين سونوجوندا دوغو توپلوملاري نين تمل سورونو بيرئيي دؤولت گوجو قارشيسيندا قوروياجاق مئكانيزملرين و ياپي لارين يعني سيويل توپلومون يوخلوغودور.

ايران سيياسال تاريخينده دؤولت هر باخيمدان گوجلنديريلميش بونا قارشيليق سيويل توپلوم گليشمه سي انگللنميشدير. دئموكراسي نين بير اؤلكه ده گليشيم سئيري، او اؤلكه ده قورومسال ياپي لارين گليشمه و آچيقليق درجه سي ايله ياخيندان ايلگي ليدير. گونئي آذربايجاندا سيويل توپلومون يئره للشمه سينه آچيق قوروملارين وارليغي قدر گئجيكمه سينه سبب اولان قورومسال ياپيلار دا واردير. بونلارين بؤيوك بير بيچيمي كولتوره ل ده يرلردن اولوشان فاكت لاردير. بونلاردان مطلقه دؤولت گله نه يي و سيياسال ايدئولوژي لرين سونوجوندا يارانان سانتراليست كيمي قورومسال ياپيلار اؤن سيرادا دورماقدادير.

توپلوملارين تاريخي و كئچميشده كي اويغولامالاري اؤزه ل بير كولتور ياراداراق داوام ائتمكده دير. بو اوزدن گونئي آذربايجان توپلوموندا سيويل توپلومون نده ن يوخلوغو سوروسون يانيتلايا بيلمه ميز اوچون بو توپلومدا يارانان اؤزه ل كولتور گله نه يي ياخشي جا آناليز ائديلمه ليدير. گونئي آذربايجان توپلومونا باخديغيمزدا بير سيرا آلت ياپي يئترسيزليك لر سيويل توپلومون يئره للشمه سينه قارشي دورورلار. يعني ايراندا مركزي دؤولتچيليك يارانادان بري ياپقي ياپان ايدئولوژي لر سونوجوندا بير سيرا سيياسال كولتور اورونلري اولوسون آلت دوشونجه سينده نهادينه اولوب دور كي سيويل توپلومون آنلاييشينا قارشي دورماقدادير. بو كولتوره ل اورون لري بو سيرا ايله سيرالانديرماق اولار:

 

گوج آراجلاري نين يانليز بير سيرا اؤزه ل قوروملارين الينده اولماسي:

حاكيميتين گوج آراجلارينا ال اوزاتماسي سيويل توپلومون گليشمه سينه قارشي دوراراق مطلقه دؤولت سارينا يؤنلمه سينه نده ن اولور. رضاخاندان بير ايراندا يارانان مركزي دؤولتچيليك مدرن آنلاييش لار يئرينه بير سيرا بيرئيلرين مالياخوليالارينا آراج اولاراق مطلقه دؤولت يارانماسينا نده ن اولوبدور. مشروطيت دئوريميندن بري ايران سيياسال دوروموندا آرد-آردا يارانان مطلقه دؤولت لر سيويل توپلومون يئره للشمه سينه ان بؤيوك انگل دير. گونئي آذربايجان توپلومو سيياسال گرچك ليك لر نده ني ايله هله بو حاكيميت ايچره ياشاياراق اوندا اوز وئرن ده ييشيم لردن ايراق قالماييب مطلقه دؤولتين ياراتديغي سيياسال كولتوردن ائتگي لنه رك سيويل توپلومون يئره للشمه سي نه قارشي اؤزه ل بير اتمسفر ايچينده ياشاماقدادير.

گونئي آذربايجان توپلومونا باخديغيميزدا بوتون گوج آراجلاري يانليز حاكيميته باغلي اولوب حاكيميتين استاني تمثيلجي لري الينده ايدي. بو يئره ل ايران حاكيميتي تمثيلچيلري مانقورت بيرئيلردن اولوشاراق گونئي آذربايجان توپلوموندا هر طور سيويل قوروملارين يارانيشينا قارشي دوراراق بو توپلومون آزدا اولسا بئله سيويل قوروملارين اولدوغوندان محروم ائديبلر. فارس توپلوموندا سيويل توپلوم آنلاييشي آزدا اولسا تاريخسل تجربه قازانيب دير آنجاق فاشيست حاكيميت لر اوزوندن گونئي آذربايجان توپلومو بو آز تجربه دن محروم قاليب دير.

 

سيياسال ايدئولوژي لر:

سيياسال ياشام سيياسال سؤيلم لر ايچره ياشاناراق اؤزه ل سيياسال حياتا سونوجلانيب دؤولت، توپلوم و بيرئي لره كيمليك وئرمك ده دير. هر سؤيلم بير سيرا قاعده لر و آنلاييش لارا دايانماق دادير. حاكيم ايدئولوژي لر اؤزه ل سؤيلم لره آرخالانيرلار. بو حاكيميت لرين ده ييشيمي آرخالانديغي سؤيلم لرين ده ييشيمينه باغلي دير. بو اوزدن سيويل توپلوم سؤيلمي نين يئره للشمه سي بو سؤيلمين توپلوم ايچره اولوشومونا باغلي دير. ايران توپلومو ايله ياناشي گونئي آذربايجان سيياسال تاريخينه باخديغيميزدا اوچ تمل سيياسال سؤيله مين وارليغي گؤزه چارپير:

 

- سنتي پاتريمونياليسم سؤيلمي: بو سؤيلم مشروطيت دئوريميندن اؤنجه كي دورومو تانيملاياراق شاهليق نظريه سي ايله سيياسي شيعه چيليك تئوريلرينه باغلي دير. بو اوزدن دئمك اولاركي بو سؤيلم بير تهر مذهبي – سلطنتي سؤيلم اولاراق آمريت، سيياست ايله مذهبين باغلانتي سي، تانري ايله حاكيمين ارتباطي، گوجون قداستليگي، رقابت ايله مشاركتين حذفي كولتورلرين نهادينه اولماغينا نده ن اولور. سنتي پاتريمونياليسم سؤيلمي نين يوز ايللر بويو بو اؤلكه ده ياپديغي ياپقي اوزوندن گونئي آذربايجان بيرئيي پيسخولوژيسينده بو اؤزه لليكلر نهادينه اولوب دور؛ انفعال، گيزلي اعتراض، قورخو، يئنيلمك، نئگاتيو بيرئيچيليق و ... .

 

- مدرن پان فارسيزم: بو سؤيلم پهلوي حاكيميتيندن بري يارانان سؤيلم دير. بو سؤيلمين تمل اؤزه لليكلري فاشيزم، سانتراليزم و اقتدارچيليق دير. بو سؤيلمين گليشمه سي اولوسچولوق ماهييتي داشيديغي اوزوندن سيويل توپلوم گليشمه سينه قارشي دير.

 

- سنتچيليق: اوچونجو سؤيلم ايسه پهلوي دؤنمينين سونلاريندا ظهور ائده رك ايسلامي دئوريمه سونوجلانيب دير. بو سؤيلمين ده آلت ياپيلاري اؤز اؤزونه سيويل توپلومون مدرن آنلامدا گليشمه سينه قارشي دورماقدادير.

 

سونوج

باتي دا كي گليشيم سوره جي نين عكسينه بيزده دئموكراتيك لشمه هله ايمكله ائوره سينده دير. مدرن دئموكراسي نين وارليغي اوچون اولمازسا اولماز بير گره كليليك اولان سيويل توپلوم دؤولت قارشيسيندا دؤولته قارشي بيرئي گرچك آنلامدا قوروماقدادير. بيرئي توپلوملار سايه سينده بير ياندان كيميليك قازاناركن بير ياندان دا دؤولته قارشي داها ديره نجلي اولما آلانينا داخيل اولماقدادير. ديكتاتورلوق لا دولو تاريخيمز هر شي يي اؤز باشينا توتاراق توپلومسال توتوم مئكانيزم لري نين اولوشماسيني انگلله ميشدير. گونئي آذربايجاندا بيرئي يي دؤولت قارشيسيندا قورومايي اساس آلان توتوملار ايله سيياست لر اوره تيلمه يه نه دك يعني دؤولت يئرينه توپلومون يوكسه ليشي اوچون ياخلاشيملار ياپيلماديغيندا دئموكراسي اوچون ياراران كولتور اولوشماياجاق دير.

 

قايناقلار:

 

- عقل در سياست: سي و پنج گفتار در فلسفه، جامعه شناسي و توسعه سياسي ، حسين بشيريه، نشر: نگاه معاصر (14 اسفند، 1386)

- جامعه شناسي سياسي: نقش نيروهاي اجتماعي در زندگي سياسي، حسين بشيريه، نشر: نشر ني (31 خرداد، 1390)

-  جامعه مدني، شهريار زرشناس،  نشر: كتاب صبح (06 بهمن، 1389)

 



بؤلوم : یازار : اومود ياشام 0 باخیش