اولوسچولوق قوراملارينا اؤتري بير باخيش-اومود ياشام

شنبه 8 بهمن 1390

اينسان اوغلونون بوگونكو ياشامي تاريخ بويو چئشيدلي ائوره لردن كئچيب دير. دائما ايره لي له مه يي آماج توتان بو تاريخه باخديغيميزدا بير گليشمه سئيرينده اولدوغوموز آپ – آيدين گؤز اؤنونده دير. اينسان ذاتينا ياخشي بير گؤروشله باخارساق سا اينساني ياخشي ليق و باريشي سئون بير وارليق كيمي تصور ائتمك ممكن دور. باريشجيليق گرچك دونيادا گرچكلشه بيلمه سه بئله بوتون دوشونسل چابالارين سونوج توتدوغو اورتاق نقطه دير. توپلوملاري يؤنتمك يؤنلرينه باخديغيميزدا دوشونسل چابالار بوگون اولوس – دؤولت و آرخاسيندا اولان اولوسچولوغا سونوجلانيب دير. يعني دوشونسل چابالارين گليشيمي توپلوملارين گليشمه سئيرينده اينسان اوغلونا توپلومو داهادا باريشجيل بير آلانا يؤنتمك اوچون اولوس- دؤولت آنلاييشيني اؤنرمك ده دير. اؤزه لليكله باتي اؤلكه لري بو ائوره لري دوغرو – دوزگون سوييه ده كئچه رك دوغو اؤلكه لريندن داها آرتيق باريشجيل بير اورتامدا ياشاماقداديرلار. يعني توپلوملاري يؤنتمك و بيرئيلرين داها دا باريشجيل بير اورتامدا ياشاماسي اوچون گرچك بير قاورام وارساسا اودا اولوسچولوق قاورامي دير.

اولوسچولوق سؤزجوكو ايله آنلاتيلان قاوراما بير سؤزجوك اولاراق 1800 – ينجي ايللردن بري راستلاشيريق. اؤنجه لر بير وارليق اولاراق ياشانان يادا بلكه هئچ ياشانمايان! اولوسچولوق باتي دوشونجه سينده 1800 – ينجي ايللردن بري ايسم اولاراق قولانيلير. آنجاق تئوريك بيچيمده 1970 اؤزه لليكله 1980 – ينجي ايللردن بري اولوسچولوق اوزره ياپيلان آراشديرمالار يوغونلاشاراق اينساني بيليم لرين اؤزه ل بير قولونا چئوريليب دير. بو خصوصدا آدليم دوشونورلردن ايسه آنتوني دي اسميت، اريك هابزباوم، ارنست گلنر، ميروسلاو هروش و آيريلارينا اشاره ائتمك ممكن دور.

اولوسچولوق قوراملاري نين آيريلديغي تمل آنلاييش اولوسچولوغون نه زاماندان بري اينسان توپلولوغوندا اوينام اويناديغي سوروسونون يانيتيندا گيزلي دير. بو سورونون يانيتي ايسه اولوسچولوق قوراملاريني اؤنجه اوچ يئره بؤلمكده دير. پريموردياليست (ايلكچي لر)، مدرنيست لر و ائتنو-سمبليست لر.

 

پريموردياليست لر (ايلكچي لر)

ايلكچي لر، اولوسچولوغو فطري بير اورون اولاراق ده يرلنديريب بشريتين بوتون دؤورلرينده وار اولدوغونا اينانيرلار.

بو آچيدان بو تئريم ميللتلري كئچميشدن بو گونه دك سوره گلن (ازلي و ابدي) بير اولوشوم اولاراق گؤرن ياخلاشيمي آنلانديرماق اوچون قوللانيلماقدادير.(1)

بو خصوصودا تورك دونياسي نين آدليم يازاري دورموش حوجااوغلونون دوشونجه لري ديققته لايق دير؛ دورموش حوجااوغلو مستقيم صورتده ايلكچي باخيشيندان مدافعه ائتمه سه بئله يازيلاريندا ان يارارلانديغي ياخلاشيم دير.

دورموش حوجااوغلونا گؤره:

" ميلليتچيليك ان قديم زامانلاردان گونوموزه قدر بو شكيلده بير آدي يوخ ايكن ده هئپ وار ايدي، هئپ ده وار اولاجاق دير، ياخشي و يا كؤتو، پوزيتيو و يا نئگاتيو، ييرتيجي و يا مونس، ساواشجي و يا باريشجي بوتون شكيللريله. طبق دين كيمي چونكو او انيسان اولماقليغيميزين لازم و ضروري بير سببي اولدوغو كيمي نتيجه سي دير."(2)

" ميلليتچيليك اولقوسو، ميلليتچيليك كلمه سي نين هئچ بيلينمه ديگي دؤورلرده ده هئپ وار اولدوغو كيمي؛ بوگون داهي بو كلمه نين آدي نين آنيلماديغي يئرلرده ده يئنه شو و يا بو شكيلده واردير."(3)

دورموش حوجااوغلو اولوسچولوق تاريخيني يانليز مدرنيسم تاريخي ايله ائشيت توتان يازارلارا قارشي بئله بير الشديري ده بولونور:"

" ايلكين و ان باشدا گلن خطا بير اولقو اولاراق ميلليتچيليگين بير كلمه اولاراق اورتايا چيخيشينا تاريخلنديرسلمه سينده ياتماقدادير ... ديل فلسفه سينده كي كلمه باغلانتيسي كونتئكتينده ايشله نن بو خطايا اعتبار ائديله جك اولورسا مدنيت و كولتورون ده ان چوخ ايكي عصرليك بير تاريخي نين اولماسي گركديگينه و مثلا روم كولتورو و مدنيتي و ايسلام كولتورو و مدنيتي كيمي تئرمينلرين جائز اولماماسينا، روملولارين دا ايسلاملي لارين دا كولتورسوز و مدنيت سيز اولدوقلارينا حؤكم ائديلمه سي ايجاب ائديردي."(4)

دورموش حوجااوغلو اولوس آنلايشيني بئله تانيملايير:

" بئله ليكله اؤزونو مشترك بير آناديل ايله بليرلي بير سويا عائد حيس ائدن بليرلي بير توپراغي وطن ائدن، عيني ماضي يي پايلاشان و عيني استقبال رؤياني گؤرن هموژن بير سياسي جمعيت يعني بير ميللت ايله قارشيلاشيريق."(5)

آنجاق يئنه سوي كيمي سؤزجوكلري اينساني توپلولوقلار آراسي آيريمين تانيغي توتان دورموش حوجااوغلو ايلكچي باخيشا سؤيكنمكده بولونور. نئجه كي اولوسو آيري آدليم ايلكچي يازارلارا تاي بؤيوك بير عائله كيمي تصور ائده رك اولوسچولوغو بؤيوك بو عائله ني اولوشدوران بير باغ كيمي گؤسته رير.

" ميلليتچيليك قونوسوندا ان چوخ ديققت چكن ان اؤنملي خصوصلاردان بيريسي و حتي بير چوخ باخيمدان بيرينجيسي، بير جمعيتي اولوشدوران اويه لر آراسيندا چوخ سيخي بير باغ تاسيس ائتمه قونوسونداكي رقيب سيز گوجدور ... ميلليتچيليك بير جمعيتين اؤزونو بير عائله كيمي آلقيلانماسيني ساغلايان رقيب و معال بير باشقاسي بولونمور ... گرچكده ميللت بير بؤيوك عائله دير، دايانيشما باغي ميلليتچيليك اولان بير عائله."(6)

آنجاق ايلكچيليگي بير قاورام حالينا گتيريب تئوريكلشمه سينده ايلك اولاراق ادوارد شيلزين بؤيوك رولو اولموشدور. داها سونرا كليفورد گيرتز طرفيندن 1950لرده بو قاورام گليشديريلميش وان دن برگه و مسترز كيمي ايسم لر ساريندان يئني باخيش آچيلارينا قاتقيدا بولونموشلاردير.

اومود اؤز كريملييه گؤره:

" ايلكچيلر ايسه ائتنيك توپلولوقلارين و اولوسلارين تاريخين دوغال بيريملري و اينسان دئنه يي سي نين بوتونلشديريجي عنصرلار اولدوغونو وورغولارلار."(7)

بو اوزدن دئمك اولاركي ايلكچي لره گؤره اولوس قاورامي بير قاورام اولاراق سون زامانلارين اورونو اولسا بئله بير آنلاييش طرزي كيمي تاريخين بوتون ائوره لرينده اينسانجيل ياشامدا وار اولوب چئشيدلي شكيللرده توپلومسال ياشامدا اوينام اويناييب دير. بو باخيش آچيسيندان اولوس و اولوسچولوق آنلاييشي اينسان اوغلونون يئمك، ايچمك كيمي آيريلماز و فيطري اؤزه لليكلريندن اولوب اينسان اولماغين بير سونوجو اولاراق اورتايا چيخيب دير. آنجاق اولا بيلر سون زامانلاردا بيليمسل چابالارين آرتماسي ايله ياناشي قاوراملاشديريلاراق تئوريك بيچيمه گتيريلسين.

 

مدرنيست ياخلاشيم:

ايلكچي ياخلاشيما قارشي دوران ايكينجي قورام ايسه مدرنيست ياخلاشيمي دير. مدرنيست لر اولوسو صنايع دئوريمي و مدرنيزاسيون سونراسي يارانان بير اورون كيمي آناليز ائده رك مدرنيزمدن اؤنجه اولوس و اولوسچولوق سؤزجوك لري اوزره تارتيشمايي يئرسيز بيليرلر. بو ياخلاشيما گؤره مدرنلشمه ايله اولوسلاشما سوره جي بير بيرلري ايله پارالئل بير شكيلده گليشميشدير.

ائريك هابزباوما گؤره:

" ميلليتچيليك مدرن بير اولقودور. ميللتلرين ايلك ايشارتلري 17 يوز ايلين سونلاريندا گؤرولموشسه ده ايدئولوژيك بيچيمده بليرلي بير ميللت و يا ائتنيك توپلولوغو سئومك اولاراق تانيملانا بيله جك ميلليتچيليكدن ايلك دفعه 18 يوز ايلده بحث ائديلميشدير."

يئنه هابزباوما گؤره:

" يئترلي ساييدا اينساندان اولوشان هر هانسي بير توپلولوغون منسوبلاري اؤزلريني بير ميللتين منسوبلاري اولاراق گؤرسلرسه ميللت موجود دئمك دير."

مدرنيست ياخلاشيمدا اولوسچولوق تارتيشمالارينا اؤنجه ليكلردن فرقلي بويوت گتيرن ان اؤنملي چاليشمالاردان بيري بنديكت اندرسونون خيالي جماعت لر تئوري سي دير. اولوسچولوق قدر اولوسون دا اؤزه ل بير كولتورل ياپيم طرزي اولدوغونو ادعا ائدن اندرسونا گؤره:

"ميلليتچيليك؛ ليبئراليزم، فاشيزم كيمي اولقولارلا دييل ده قوهوملوق ، دين كيمي اولقولارلا بيرآرادا دوشونولورسه هر شي داها راحات اولور. او حالدا آنتروپولوژيك بير روحلا اولوس حاققيندا بو تانيمي اؤنه ريرم: ميللت، خيال ائديلميش بير سيياسال توپلولوقدور، اؤزونه عيني زاماندا هم هموژئنليك هم ده سينيرليليق ايچكين اولاجاق شكيلده خيال ائديلميش جماعت دير."(8)

مدرنيست ياخلاشيم آچيسيندان صنايعلشمه و كاپيتاليست لشمه سوره جي نين بير سونوجو اولان مدرنلشمه سياسي باخيمدان هموژن بير اولوس – دؤولت سوره جي ني دوغوران ميلليتچيليگده يول آچان باشليجا عنصر اولموشدور.(9)

دورموش حوجااوغلو مدرنيست ياخلاشيم حاقدا بئله بير سؤيلنتي ده بولونور:

" صنايع دؤنميندن اعتبارا اورتايا چيخان ميلليتچيليكلرله اؤنجه سينده وار اولان ميلليتچيليكلر  آراسينداكي ان اؤنملي فرق صنايع دؤنمينده ميلليتچيليكلرين اؤزونه اؤزه لليكله اولوس – دؤولت اولاراق اورتايا قويماسي ايله تجلي ائتمكده دير."(10)

يا

" صنايع توپلوملاريندا اورتايا چيخان ميلليتچيليكلرين بير قيسمي بير ميللي روح اطرافيندا ميللي بيرليك تاسيس ائتمه يه و بير دؤولت انشا ائتمه يه بير قيسمي دؤولت ايله بير ميللت و ميلليتچيليك انشا ائتمه يه يؤنلميشدير."

اومود اؤزكريملي يه گؤره:

"مدرنيست ياخلاشيم، ميلليتچيليگين 1789 فرانسه دئوريمي و انگليس ده 1838ده ياشانان صنايع دئوريمينين بير اورونو اولاراق اورتايا چيخيب دير. بو باخيش آچيسينا گؤره؛ ميللت و ميلليتچيليك كاپيتاليزم، صنايعلشمه، اولوس – دؤولتلرين قورولماسي، شهرلشمه و لائيكلشمه كيمي اولايلار ايله بيرليكده و يا بو اولايلارين بير سونوجو اولاراق اورتايا چيخار."(11)

 

ائتنو – سمبليست ياخلاشيم:

اوچونجو قورام ايسه اولوسچولوغا ائتنو-سمبليست ياخلاشيم دير. سون زامانلار آراشديرمالارين سونوجو اولان بو ياخلاشيمين تئوريك اوجاغي لندن ائكونومي اوخولونون (LSE) اولوسچولوق اوزره ياپيلان آراشديرمالار بؤلومونده دير. بو قورومون باشدا گئدن ايسم لريندن آنتوني دي اسميت دير. ائتنو-سمبليست ياخلاشيمي تئوريك بيچيمه گتيرن آنتوني دي اسميت ايلكچي و مدرنيست ياخلاشيم لار آراسي اورتاق بير يول بولماغا چاليشيب دير. آنتوني دي اسميت دوشونجه سينده تاريخسل باغلامدا ايلك ميللتلرين مدرن اؤنجه سي ائتنيك چكيردكلر تملينده اولوشدوغونو بليرتمكده دير. باشقا بير سؤزله دئسك هر اولوسون تملينده ائتنيك بير باغ بولونماقدادير. ائتنو-سمبليست ياخلاشيما گؤره بو گون موجود اولان اولوس لار مدرنيسم اؤنجه سي دؤنه مين ائتنيك توپلولوقلارين داواميندا يارانيب لار.

آنتوني دي اسميت اولوس آنلاييشيني بئله تانيملايير:

"تاريخي بير توپراق، اورتاق ميتلر و تاريخي بلله ك؛ اورتاق بير كوتله سل كامو كولتورو، توپلولوغون بوتون فردلري اوچون كئچرلي اورتاق ياساسال حاق و گؤرولر؛ توپلولوق فردلري نين اؤلكه اوزه رينده آزاد حركت ايمكانينا صاحيب اولدوقلاري اورتاق بير ائكونومي اولوس اورونلارين تشكيل ائتمكده دير."(12)

آنتوني دي اسميته گؤره ميلليتچي بير حركت ايله ميلليتچي بير ايدئولوژي بير بيرلريندن فرقلي عنصرلاردير. آنتوني دي اسميت بو آيريمي بئله اونايلايير:

"

- دونيا هر بيري اؤز بيرئييلليغي ، تاريخي و سرنوشتي بير اولان ميللتلره بؤلونموشدور.

- ميللت بوتون سياسي و توپلومسال گوجون قايناغي دير و ميللته باغلي ليق هر شي يين اوستونده دير.

- اينسانلار اؤزگور اولماق اوچون بير ميللت ايله اؤزده شمه لي ديرلر.

- ميللتلرين اؤزگور و گووه نليك ايچينده بولونمالاري گره كير."(13)

اورتاق بير يول كيمي اورتادا اولان ائتنو-سمبليست ياخلاشيم مدرنيست لر كيمي اولوسو توپلوم و تاريخ ده بولونان دوغال و گركلي بير عنصر اولماديغي حالدا، كاپيتاليزم، بوروكراسي و سكولار فايداجيليق كيمي مدرن گليشمه لرين اورونو بيلمه ييب اولوسون كؤكونده بير ائتنيك وارليغين وار اولماسيني منيمسه مك ده دير. آنجاقايلكچي لره تاي دا آنتيك چاغدا اولوسو آنلاييشينين وار اولماغينا قاتيلماييرلار؛ بلكه ائتنيكين مدرنيسم آراجلاريندان فايدالاناراق اولوسا چئوريلمه سي اينانجينداديلار.

 

قايناقلار:

(1) اومود اؤزكريملي، ميلليتچيليك قوراملاري: ائلشتيرل بير باخيش، ايستانبول 1999، ص 76.

(2) دورموش حوجااوغلو ايله ميلليتچيليك اوزه رينه سؤيله شي، ملاقاتي ياپان؛ سينان دميرتورك، سياسي اكسني، ايل 1، سايي 7، 17-23 اكيم 2003، ص11)

(3) ميلليتچيليك اوفوقو، مين ايل يايين ائوي، 2007، بيرينجي باسقي، دورموش حوجااوغلو، ائديتور؛ حوزئيفه سليمان ارسلان.

(4) ميلليتچيليك اوفوقو، مين ايل يايين ائوي، 2007، بيرينجي باسقي، دورموش حوجااوغلو، ائديتور؛ حوزئيفه سليمان ارسلان

(5) ميلليتچيليك اوفوقو، مين ايل يايين ائوي، 2007، بيرينجي باسقي، دورموش حوجااوغلو، ائديتور؛ حوزئيفه سليمان ارسلان

(6) دورموش حوجااوغلو ايله ميلليتچيليك اوزه رينه سؤيله شي، ملاقاتي ياپان؛ سينان دميرتورك، سياسي اكسني، ايل 1، سايي 7، 17-23 اكيم 2003، ص11)

(7) اومود اؤزكريملي، ميلليتچيليك قوراملاري: ائلشتيرل بير باخيش، ايستانبول 1999

(8) بنديكت اندرسون، خيالي جماعت لر: ميلليتچيليگين كؤكنلري و ياييلماسي، ايستانبول، 1995، ص18-ص21

(9) ايراندا ميلليتچيليك و بؤلگه يه يانسيملاري، دكترا تئزي، يالچين ساري كايا، 2007، قورامسال چرچئوه بؤلومو

(10) ميلليتچيليك اوفوقو، مين ايل يايين ائوي، 2007، بيرينجي باسقي، دورموش حوجااوغلو، ائديتور؛ حوزئيفه سليمان ارسلان

(11) اومود اؤزكريملي، ميلليتچيليك قوراملاري: ائلشتيرل بير باخيش، ايستانبول 1999

(12) آنتوني دي اسميت، ميللي كيمليك، ص31-32

(13) آنتوني دي اسميت، ميللي كيمليك، ص31-32

 



بؤلوم : یازار : اومود ياشام 0 باخیش